ข้อมูลทั่วไป
อุทยานแห่งชาติถ้ำปลา-น้ำตกผาเสื่อ มีพื้นที่ครอบคลุมพื้นที่วนอุทยานถ้ำปลา และวนอุทยานน้ำตกผาเสื่อ ในท้องที่ป่าสงวนแห่งชาติแม่ปายฝั่งขวา ท้องที่อำเภอเมืองและกิ่งอำเภอปางมะผ้า และด้วยเทือกเขาสูงสลับซับซ้อน แนวเทือกเขาจะทอดยาวตามแนวเหนือใต้ อีกทั้งยังเป็นแหล่งต้นน้ำลำธาร มีเอกลักษณ์ทางธรรมชาติ คือ ถ้ำปลา-น้ำตกผาเสื่อ ที่สวยงามเป็นที่รู้จักของประชาชนทั่วไป เหมาะสำหรับการไปพักผ่อนหย่อนใจอุทยานแห่งชาติถ้ำปลา-น้ำตกผาเสื่อ มีเนื้อที่ประมาณ 488 ตารางกิโลเมตร หรือประมาณ 305,000 ไร่

ตามมติที่ประชุมคณะกรรมการอุทยานแห่งชาติครั้งที่ 1/2540 เมื่อวันที่ 28 มกราคม 2540 เห็นชอบให้กรมป่าไม้ดำเนินการสำรวจเพื่อจัดตั้งอุทยานแห่งชาติถ้ำปลา-ผา เสื่อ โดยเสนอร่างพระราชกฤษฎีกากำหนดเป็นอุทยานแห่งชาติ กรมป่าไม้จึงได้มีคำสั่งที่ 652/2528 เรื่องแต่งตั้งคณะกรรมการสำรวจพื้นที่เพื่อจัดตั้งอุทยานแห่งชาติ ลงวันที่ 10 เมษายน 2538 และคำสั่งกรมป่าไม้ที่ 240/2539 ลงวันที่ 1 กุมภาพันธ์ 2539 ให้นายพินิต สุวรรณรัตน์ ดำเนินการสำรวจข้อมูลเพิ่มเติมในพื้นที่วนอุทยานถ้ำปลาและวนอุทยานน้ำตกผา เสื่อ เพื่อจัดตั้งเป็นอุทยานแห่งชาติ

ผลการสำรวจได้รวบรวมพื้นที่ที่จะจัดตั้งเป็นอุทยานแห่งชาติจำนวน 305,000 ไร่ หรือประมาณ 488 ตารางกิโลเมตร อุทยานแห่งชาตินี้เป็นพื้นที่ป่าอนุรักษ์อย่างแท้จริง และได้กันพื้นที่หมู่บ้านหรือชุมชน ออกจากที่จะประกาศจัดตั้งเป็นอุทยานแห่งชาติแล้ว ประกอบกับทางอุทยานแห่งชาติ ได้ดำเนินการประสานงานกับ หน่วยงานอื่น อาทิเช่น ฝ่ายปกครอง ผู้นำท้องถิ่นอย่างใกล้ชิด จึงไม่มีปัญหามวลชนแต่อย่างใดและต่อมา คณะอนุกรรมการป้องกันและปราบปรามการลักลอบทำลายทรัพยากรป่าไม้ประจำจังหวัด แม่ฮ่องสอน ได้มีการประชุมเมื่อวันที่ 29 พฤษภาคม 2539 ซึ่งมีนายสมเจตน์ วิริยะดำรงค์ ผู้ว่าราชการจังหวัดแม่ฮ่องสอน เป็นประธาน มีมติเห็นชอบให้ดำเนินการจัดตั้งอุทยานแห่งชาติ

ปัจจุบันคณะกรรมการอุทยานแห่งชาติ ได้มีมติเห็นชอบให้จัดตั้งอุทยานแห่งชาติถ้ำปลา-ผาเสื่อ จังหวัดแม่ฮ่องสอน โดยให้ดำเนินการเสนอร่างพระราชกฤษฎีกากำหนดเป็นอุทยานแห่งชาติต่อไป

ลักษณะภูมิประเทศ
เป็น แนวเทือกเขาหลายเทือกสลับเป็นลูกคลื่นต่อเนื่องไปจนจดชายแดนพม่าทางด้านทิศ เหนือ มีความลาดชันมาก จุดสูงสุดเป็นยอดเขาดอยลาน สูงประมาณ 1,918 เมตรจากระดับน้ำทะเล อาณาเขตทิศเหนือจดรัฐฉาน สาธารณรัฐสังคมนิยมแห่งสหภาพพม่า ทิศใต้จดห้วยหมากอื้นและห้วยผึ้ง อำเภอเมือง จังหวัดแม่ฮ่องสอน ทิศตะวันออกจดลำน้ำของ กิ่งอำเภอปางมะผ้า จังหวัดแม่ฮ่องสอน ทิศตะวันตกจดรัฐฉาน สาธารณรัฐสังคมนิยมแห่งสหภาพพม่า

ลักษณะภูมิอากาศ
จังหวัดแม่ฮ่องสอน มีลักษณะภูมิอากาศแบบฝนเมืองร้อนเฉพาะฤดูกาล

ฤดูฝน เริ่มตั้งแต่กลางเดือนพฤษภาคม ถึงกลางเดือนตุลาคม ได้รับอิทธิพลจากลมมรสุมตะวันตกเฉียงใต้ที่พัดผ่านทะเล และมหาสมุทร ทำให้อากาศชุ่มชื้นและมีฝนตกชุก โดยเฉพาะเดือนสิงหาคม เป็นเดือนที่มีปริมาณน้ำฝนมากที่สุดในรอบปี

ฤดูหนาว เริ่มตั้งแต่เดือนพฤศจิกายน ถึงเดือนกุมภาพันธ์ ได้รับอิทธิพลจากลมมรสุมตะวันออกเฉียงเหนือ โดยความกดอากาศสูงจากประเทศจีนแผ่ปกคลุมประเทศไทย ทำให้อากาศหนาวเย็นและแห้งแล้ง โดยเฉพาะในเดือนพฤศจิกายน ถึงเดือนมกราคมเป็นช่วงที่เกิดหมอกมากที่สุดประมาณ 21 - 26 วัน ส่วนมากเกิดตอนรุ่งเช้า โดยมีอุณหภูมิต่ำสุดเฉลี่ยได้ 9.80 องศาเซลเซียส

ฤดูร้อน เริ่มตั้งแต่กลางเดือนกุมภาพันธ์ ถึงกลางเดือนพฤษภาคม จะมีอากาศร้อนอบอ้าวทั่วโดยเฉพาะเดือนเมษายน จะเป็นเดือนที่มีอากาศร้อนที่สุดในรอบปี โดยมีอุณหภูมิเฉลี่ยสูงสุด 34.09 องศาเซลเซียส
 พืชพรรณและสัตว์ป่า

สภาพป่าในพื้นที่อุทยานแห่งชาติถ้ำปลา-น้ำตกผาเสื่อสามารถจำแนกออกได้เป็น

ป่าดงดิบ ส่วนใหญ่จะเป็นผืนป่าดิบชื้นและป่าดิบเขา ครอบคลุมพื้นที่ประมาณ 35 เปอร์เซ็นต์ สภาพดินค่อนข้างลึก มีความชุ่มชื้นสูง ชนิดไม้ที่สำคัญได้แก่ ยาง ประดู่ ตีนเป็ด ก่อ ฯลฯ พืชพื้นล่างจะพบหวาย ขิง ข่าป่า และเฟิน มากมาย

ป่าสนเขา เป็นป่าที่พบในพื้นที่สูงประมาณ 300-1,800 เมตรจากระดับน้ำทะเล ครอบคลุมพื้นที่ประมาณ 5 เปอร์เซ็นต์ ลักษณะเป็นป่าโปร่งมีทั้งสนสองใบและสนสามใบ ส่วนใหญ่จะขึ้นปะปนอยู่กับป่าเต็งรัง พืชพื้นล่างส่วนใหญ่เป็นหญ้าคา

ป่าเบญจพรรณ ครอบคลุมพื้นที่ประมาณ 30 เปอร์เซ็นต์ พบตามที่ราบเชิงเขาและที่ลาดชันตามไหล่เขา ตลอดจนริมห้วยทางตอนเหนือและตอนกลางของพื้นที่ จนถึงระดับความสูงประมาณ 1,000 เมตรจากระดับน้ำทะเล ชนิดไม้ที่สำคัญได้แก่ ตะแบก มะค่าโมง ประดู่ แดง ไทร และงิ้วป่า

ป่าเต็งรัง พบตามสันเขาและตามที่ลาดชันที่ระดับความสูงประมาณ 300-900 เมตรจากระดับน้ำทะเล ครอบคลุมพื้นที่ประมาณ 15 เปอร์เซ็นต์ สภาพดินตื้น มีก้อนหินโผล่ กรวด และลูกรังปะปน ชนิดไม้ที่สำคัญได้แก่ มะค่าแต้ เต็ง รัง ตะแบกนา เป็นต้น

จากการสำรวจสัตว์ป่าในพื้นที่อุทยานแห่งชาติพบไม่น้อยกว่า 408 ชนิด เช่น เลียงผา กระทิง ควายป่า หมี เก้ง กวางป่า หมูป่า กระต่ายป่า และนกนานาชนิด ฯลฯ นก 123 ชนิด สัตว์เลี้ยงลูกด้วยน้ำนม 30 ชนิด สัตว์สะเทินน้ำสะเทินบก 5 ชนิด สัตว์เลื้อยคลาน 30 ชนิด ปลาน้ำจืด 20 ชนิด แมลง 200 ชนิด

สถานที่ท่องเที่ยว

เขื่อนพลังน้ำแม่สะงา

เป็น เขื่อนดินมีความสูง 37 เมตร ยาว 160 เมตร สามารถกักเก็บน้ำได้ประมาณ 780,000 ลูกบาศก์เมตร ซึ่งทำให้มีทัศนียภาพเหนือเขื่อนที่สวยงามเหมาะสำหรับเป็นสถานที่พักผ่อน หย่อนใจ

ถ้ำปลา

เป็น ถ้ำใต้เชิงเขา มีธารน้ำไหลออกมาจากถ้ำตลอดทั้งปี บริเวณปากถ้ำเป็นวังน้ำกว้างประมาณ 2 เมตร และลึก 1.5 เมตร สามารถมองเห็นฝูงปลาขนาดใหญ่ มีสีดำเทาอมฟ้า เรียกว่า ปลามุงหรือพลวง ภายในถ้ำจะมีปลาดังกล่าวอยู่เป็นจำนวนมาก เพราะชาวบ้านเชื่อว่าปลานี้เป็นปลาศักดิ์สิทธิ์ หากใครนำมารับประทานจะพบภัยพิบัติ บริเวณหน้าถ้ำมีอาหารปลาจำหน่าย ซึ่งนักท่องเที่ยวนิยมซื้อและให้อาหารปลาอยู่เสมอ นอกจากนี้ถ้ำปลายังมีทิวทัศน์ของสภาพป่า หน้าผาเขาหินปูนอันเป็นธรรมชาติที่สวยงามมาก ถ้ำปลาอยู่ริมทางหลวงจังหวัดหมายเลข 1095 สายแม่ฮ่องสอน-แม่มาลัย ระหว่าง กม. 191-192 ห่างจากเมืองแม่ฮ่องสอนเพียง 17 กิโลเมตร
ถ้ำผาแดง

เป็น ถ้ำเขาหินปูน ที่มีทัศนียภาพที่สวยงาม มีลำธารไหลลอดผ่าภายในถ้ำตลอดทั้งปี มีความลึกประมาณ 1 กิโลเมตร ภายในถ้ำมีหินงอกหินย้อยรูปลักษณ์ต่างๆ สวยงาม มีค้างคาวและโลงผีแมนขนาดใหญ่อยู่ทางด้านหน้าและด้านหลังถ้ำ ถ้ำผาแดงตั้งอยู่บริเวณหน่วยพิทักษ์อุทยานแห่งชาติที่ ถผ.4 (ห้วยส้าน) ต้องเดินเท้าขึ้นไปประมาณ 500 เมตร
ถ้ำพระบาทคู่

ถ้ำ พระบาทคู่ หรือเรียกอีกชื่อหนึ่งว่าถ้ำจักตอก เป็นถ้ำอยู่บนดอยถ้ำปลา มีความกว้างด้านหน้าประมาณ 5 x 8 เมตร ซึ่งภายในถ้ำมีหินงอกหินย้อยที่สวยงาม อีกทั้งยังมีรอยพระหัตถ์และรอยพระบาท ใช้เวลาเดินขึ้นเขาไป ประมาณ 1 ชั่วโมงเศษ เส้นทางเดินมีความลาดชันพอสมควร นักท่องเที่ยวควรเดินด้วยความระมัดระวัง

น้ำตกผาเสื่อ

เกิด จากลำแม่น้ำสะงา เป็นน้ำตกขนาดกลาง สูงประมาณ 10 เมตร กว้างประมาณ 15 เมตร ในช่วงฤดูฝนจะมีน้ำไหลเต็มหน้าผากว้างทำให้มีรูปร่างคล้ายเสื่อ จึงเรียกว่า “น้ำตกผาเสื่อ” ในฤดูแล้งจะมีน้ำน้อย ทำให้เห็นหินที่สวยงามเหมาะสำหรับพักผ่อนหย่อนใจ ทางเข้าน้ำตกผาเสื่ออยู่ก่อนถึงถ้ำปลาเล็กน้อย ห่างจากเมืองแม่ฮ่องสอน 26 กิโลเมตร

น้ำตกแม่สะงากลาง

เป็น น้ำตกที่อยู่เหนือเขื่อนแม่สะงาขึ้นไป มีความสูงประมาณ 15 เมตร กว้างประมาณ 10 เมตร เป็นน้ำตกที่ตกจากหน้าผาสูงลงสู่เบื้องล่าง สายธารน้ำตกจะกระทบสู่ตอนท้ายของอ่างเก็บน้ำ บรรยากาศโดยรอบน้ำตกร่มรื่น เหมาะแก่การพักผ่อน และบริเวณนั้นมีเขื่อนไฟฟ้าพลังน้ำแม่สะงาและทิวทัศน์โดยรอบที่เหมาะกับการ ล่องแพเที่ยวชม โดยเริ่มเดินจากเส้นทางศึกษาธรรมชาติจากน้ำตกผาเสื่อ ลัดเลาะลำน้ำแม่สะงาขึ้นไปประมาณ 1 กิโลเมตร ก็ถึงเขื่อนพลังน้ำแม่สะงา และเดินต่อไปอีกประมาณ 1 กิโลเมตร ก็จะถึงน้ำตกแม่สะงากลาง หรือจะเลือกนั่งแพไปก็ได้
น้ำตกห้วยโป่งอ่อน

เป็น น้ำตกที่อยู่ระหว่างเส้นทางเข้าหมู่บ้านห้วยโป่งอ่อน ซึ่งมีความสูงประมาณ 7 เมตร กว้างประมาณ 5 เมตร เป็นน้ำตกขนาดเล็ก ที่มีน้ำไหลตลอดปี มีทัศนียภาพที่สวยงาม ใต้น้ำตกเป็นแอ่งน้ำที่สามารถ เล่นน้ำได้ ในพื้นที่ 40 ตารางเมตร
เส้นทางศึกษาธรรมชาติ

อุทยานแห่งชาติได้จัดทำเส้นทางศึกษาธรรมชาติไว้บริการนักท่องเที่ยว เพื่อการศึกษา หาความรู้ และได้ใกล้ชิดธรรมชาติ ดังนี้
• ที่ทำการอุทยานแห่งชาติ
• หน่วยพิทักษ์อุทยานแห่งชาติที่ ถผ.1 (ถ้ำปลา)
• หน่วยพิทักษ์อุทยานแห่งชาติที่ ถผ.2 (น้ำตกผาเสื่อ)
• หน่วยพิทักษ์อุทยานแห่งชาติที่ ถผ.4 (ห้วยส้าน)

การเดินทาง
รถยนต์ 
จังหวัด แม่ฮ่องสอนเป็นจังหวัดที่ตั้งอยู่ทิศตะวันตกสุดของทางภาคเหนือ อยู่ห่างจากกรุงเทพฯ 964 กิโลเมตร เป็นจังหวัดที่ล้อมรอบด้วยภูเขาและการเดินทางมายังแม่ฮ่องสอนยังเป็นที่น่า ประทับใจ เพราะมีเสน่ห์วิวทิวทัศน์ที่คงความอุดมสมบูรณ์ของป่า และมีเส้นทางของถนนที่มีโค้งถึง 1,864 โค้ง เป็นความท้าทายแก่นักท่องเที่ยวที่ได้ขับรถมา ในการเดินทางมายังอุทยานแห่งชาติถ้ำปลา-น้ำตกผาเสื่อ ได้สองเส้นทาง คือ

จากเชียงใหม่ ไปทางอำเภอฮอด เข้าสู่อำเภอแม่สะเรียง ผ่านอำเภอแม่ลาน้อย อำเภอขุนยวม เข้าไปยังอำเภอเมืองแม่ฮ่องสอน ตามทางหลวงหมายเลข 108 เป็นระยะทางประมาณ 18 กิโลเมตร ก็ถึงหน่วยพิทักษ์อุทยานแห่งชาติ ที่ ถผ.1 (ถ้ำปลา)

จากเชียงใหม่ ไปทางอำเภอแม่แตง ก่อนถึงอำเภอแม่แตงก็เลี้ยวซ้ายผ่านทางแม่มาลัยเข้าสู่เส้นทางหลวงหมายเลข 1095 ผ่านอำเภอปาย อำเภอปางมะผ้า ถึงหน่วยพิทักษ์อุทยานแห่งชาติ ที่ ถผ.1 (ถ้ำปลา) ก่อนถึงอำเภอเมืองแม่ฮ่องสอน อีกประมาณ 18 กิโลเมตร
เครื่องบิน 
จาก สนามบินเชียงใหม่ เดินทางโดยเครื่องบินสายการบินไทยจาก เชียงใหม่-แม่ฮ่องสอน มีเที่ยวบินทั้งหมด 4 เที่ยว แล้วเหมารถรับจ้างมายังที่ทำการอุทยานแห่งชาติ ซึ่งอยู่ห่างจากตัวจังหวัดแม่ฮ่องสอนเพียง 18 กิโลเมตร
รถโดยสารประจำทาง 
การ เดินทางโดยรถยนต์สายกรุงเทพ-เชียงใหม่ ตามทางหลวงแผ่นดินหมายเลข 11 และต่อรถยนต์สายเชียงใหม่ - แม่ฮ่องสอน มาทางอำเภอฮอดเข้าอำเภอแม่สะเรียง ผ่านอำเภอแม่ลาน้อย อำเภอขุนยวม เข้าไปยังอำเภอเมืองแม่ฮ่องสอน โดยทางหลวงจังหวัดหมายเลข 1095 อีกเป็นระยะทาง 18 กิโลเมตร ก็จะถึงที่ทำการอุทยานแห่งชาติ หรือมาทางอำเภอแม่แตง ก่อนจะถึงอำเภอแม่แตงก็เลี้ยวซ้ายทางบ้านแม่มาลัย เข้าสู่เส้นทางหลวงจังหวัดหมายเลข 1095 ผ่านอำเภอปลาย ก่อนจะถึงอำเภอเมืองแม่ฮ่องสอน อีกประมาณ 18 กิโลเมตร ก็จะถึงที่ทำการอุทยานแห่งชาติเช่นกัน

ที่ติดต่อ

อุทยานแห่งชาติถ้ำปลา-น้ำตกผาเสื่อ
70 หมู่ที่ 1 ต.ห้วยผา  อ. เมืองแม่ฮ่องสอน  จ. แม่ฮ่องสอน   58000
โทรศัพท์ 0 5369 2055, 0 5361 9036   อีเมล reserve@dnp.go.th